قشقایی شعری

قشقائی شعری یا آثار شعرای قشقائی
نویسنده: شهباز شهبازی
ناشر: ادیب مصطفوی
تعداد صفحه: ۳۴۰
چاپ اول :۱۳۶۷

ملک منصورخان قشقایی در کتاب خاطرات خود می نویسد: «مرحوم صمصام(صمصام السلطان پسرعموی صولت الدوله قشقایی) کتابی از اشعار مأذون را به من داد. اشعار مأذون را از جوانی جمع کردم ولی در آلمان در هنگام جنگ در بمباران منزل من، همراه با بقیه اثاثیه از بین رفت. پس از بازگشت به ایران از معین دفتر خواهش نمودم با خط خودش هر چه از اشعار ماذون را که با هم پیدا کرده بودیم بنویسد. او با خط زیبای خودش آن ها را نوشت و موقعی که پس از سقوط دکتر مصدق من (ملک منصورخان) به اروپا تبعید شدم شهبازخان شهبازی از روی این کتاب نسخه ای رونویسی کرد و بعد نیز برای گردآوری تعداد دیگری از اشعار مأذون و یوسف علی بیگ تلاش بسیار کرد و توانست آن اشعار را چاپ کند»
مأذون از سخنوران و شعرایی است که در تشویق سایرین نیز بسیار کوشا بوده‌است. همانگونه که در کتاب سفرنامه حاج ایاز خان قشقایی از او یاد شده، وی در دوران کودکی حاج ایازخان قشقایی به مکتب خانه‌ای که او در آن تحصیل می‌کرده سرکشی نموده و به خط خود برای او سرمشق نوشته است

شعاری که شعرای ایل قشقایی در طول تاریخ حیات ایل سروده ­اند، برای اولین بار به همت، شادروان شهباز شهبازی، با تلاش و زحمات فراوان گردآوری و به مرحله چاپ رسیده و بصورت مدون در اختیار اهل ادب و فرهنگ قرار گرفته، شادروان شهبازی کتاب خود را به دو قسمت تقسیم نموده که قسمت اول شامل سروده­­ های میرزا مأذون، شاعر نامی ایل قشقایی به زبان فارسی و ترکی است… (یکصد و پانزده قطعه شعر به زبان ترکی، و چهارده قطعه به زبان فارسی) قسمت دوم کتاب را نویسنده با سروده­ های ده شاعر دیگر از ایل زینت داده است. در فهرست کتاب مصرع اول هر سروده نوشته شده است تا خوانندگان به سهولت، شعر موردنظر خود را بیابند. استاد شهبازی، همچنین کلمات زیادی را برای تفهیم بهتر خوانندگان در آخر کتاب به فارسی ترجمه کرده است. وی در مقدمه اثرش، مطالبی زیبا و بدیع در باب، فرهنگ، قدمت ایل قشقایی، چگونگی تدوین این کتاب که نام ترکی آن «قشقایی شعری» می­باشد، درج کرده است که با توجه به تهاجم فرهنگی که امروزه از سوی استکبار علیه میهن اسلامی ما تجویز شده نکته­ ای قابل تعمق است که از قلم خودش می­خوانیم.
«هر قوم و قبیله و ملتی دارای فرهنگ و ادبیات خاص خود است که آن فرهنگ و ادبیات مبین شادی ها و غم ها، دردها و درمان ها، قصه­ ها و سرگذشت ها، شکست ها و پیروزی ها و کامیابی ها و ناکامی های ان قوم و ملت به شمار می­رود. اگر ادعا شود که بقای هر قوم و قبیله نیز بسته بوجود همان فرهنگ و ادب است ادعای بیجا نخواهد بود. بعبارتی دیگر هر زمان که ادب و فرهنگ از قومی گرفته شد و یا فرهنگ و ادب قومی در فرهنگهای دیگر مستهلک گردیده و اصالت خود را از دست داد، بدون شک همان موقع زمان انقراض آن قوم فرا رسیده است. از دیگر سو اقوام و مللی پایدار مانده و در برابر طوفان های حوادث پای بر جا و مقاوم خواهند بود که در حفظ حراست از میراث فرهنگی و ادب قومی خویش پایمردی و همت بیشتر بخرج داده در تعمیم و گسترش آن سعی و اهتمام شایسته اعمال کرده ­اند.»
.
اما مهمتر از همه این ها آنچه جای تمجید و ستایش دارد، اراده و عزمی است که شادروان شهبازی در گردآوری این اشعار که هر کدام در دل و یا دفتر کسی بوده از خود نشان داده؛ چرا که شعرهای ایل بقول نویسنده، هرگز بصورت مدون نبوده که بتوان از آن به سهولت استفاده کرد بلکه بخاطر خصلت زندگی ایلی که همواره در حال کوچ هستند. بسیاری از سروده­ های شعرای ایل در این بین از میان رفته است و لاجرم شهبازی همواره دفتر و دستک بدست، از طایفه به طایفه و منزل به منزل رفته تا از زبان افراد کهن و بزرگسال ایل، گنجینه­ های یک قوم بزرگ را که بخش وسیعی از خطه فارس را جایگاه خود قرار داده ­اند از سینه­ ها و دلها استخراج نماید. و در این راه سی و پنج سال همت و غیرت شایانی مبذول داشته که قابل تحسین است: زنده یاد، شهبازی، را باید، فردوسی ایل قشقایی لقب داد. چرا که اگر فردوسی، سی سال برای احیاء زبان فارسی (یا پارسی) تلاش کرد و گفت، «بسی رنج بردم در این سال سی، عجم را زنده کردم به پارسی» وی هم سی و پنج سال برای بقاء فرهنگ و ادبیات ایل از جان و جسم مایه گذاشته و در این راه زحمت فراوان کشیده است و اگر اهمیت کارش بیش از فرودسی نباشد، کمتر هم نیست. برهان این ادعا مطلبی است که از زبان و قلم خودش آوردیم؛(ص ۳۵،۳۶)
«همیشه و در همه جا جویای شعر از شعرای قشقایی بوده ­ام، تا جایی که این امر برایم ایجاد دین به جامعه ایل نمود. همواره از پیران مدد خواستم و از جوانان مشتاق استعانت و یاری طلبیدم و گرد آوردم آنچه را در این کتاب درج است، خوانندگان عزیز تصدیق خواهند کرد اشعاری که اینچنین پراکنده بوده، هر صاحب ذوق و نیمچه شاعری بر روال ذوق و سلیقه خود در آنها دخالت­ های بیجا کرده در برخی موارد مصراع ­ها و بیت­ های زیادی مفهوم اصلی خود را از دست داده ­اند، نیمی از قطعه یا غزلی در دفتری و نیمی دیگر در دفتر دیگری و قسمتی در حفظ کسی بوده است، بالاخره گردآوری آثار غیرمدون و بصورت کتابی مورد پسند و مقبول همه در آوردن کارآسانی که نیست، بسیار دشوار هم هست، و اینچنین کتابی نمی­تواند خالی از عیب باشد. تا جاییکه مقدورم بود ابیات و مصراع هایی را تصحیح کردم. کوشیدم ابیات پراکنده یک شعر را بجای مناسب خود قرار دهم. برای هر شعر نام و عنوانی از متن شعرها برگزیدم. با تمام سعی و تلاش هایی که بخرج دادم باز هم می­دانم که کتاب پر از نقص­هایی است که برفع آنها قادر نبوده و توفیق نیافته ­ام. این را هم می­دانم که اگر باز هم می­کوشیدم می­شد مقداری شعر به کتاب افزود و از عیب هایش مقداری کاست، اما از آنجایی­ که روزگار پیوسته در کمین آرزومندان است و اغلب آرمان ها و آرزوها را در دلها خفه می­کند، ترسیدم این فرصت را هم از دست بدهم و این دین در گردنم بماند. این است که اقدام بچاپ آنچه گرد آمده، می­کنم.»

چاپ جدید با خط روی جلد زیبا از استاد یدالله کابلی خوانساری
به کوشش محمد شهبازی